Agresywne dziecko. Jak sobie radzić z agresją słowną u dziecka?

2 stycznia 2023

Agresja u dzieci to poważny problem nie tylko dla rodziców, ale też dla wszystkich osób z ich otoczenia. Muszą się z nią mierzyć nauczyciele, a także rówieśnicy w przedszkolu lub szkole. Podejmowanie niewłaściwych działań często pogłębia problem, zamiast go rozwiązać. Jak radzić sobie z agresją słowną u dziecka?

Jak sobie radzić z agresją słowną u dziecka?

Agresja może być wyrażana nie tylko w formie fizycznej. Istnieje również agresja werbalna, czyli słowna. Agresja słowna to działanie słowem, którego celem jest zranienie drugiego człowieka. Nieraz wyrządza to większą krzywdę niż uderzenie czy kopniak. Do przejawów agresji słownej u dzieci należą: inicjowanie kłótni, przezywanie innych z użyciem wulgarnych słów i przykrych, poniżających wyzwisk, wyśmiewanie, złośliwe uwagi, straszenie, grożenie, obmawianie, odtrącanie od wspólnych czynności, a także zachęcanie do agresji.

Co jest powodem agresywnych zachowań u dzieci? Różne rodzaje agresji

Przyczyn zachowań agresywnych jest wiele, a często odpowiada za nią zespół powiązanych ze sobą czynników. Należą do nich:

uwarunkowania biogenetyczne,
cechy osobowości dziecka,
czynniki środowiskowe, czyli wpływy rodziny, szkoły lub przedszkola, a także mediów, które w coraz większym stopniu są obecne w życiu dzieci.

Agresja jako reakcja na frustrację (agresja frustracyjna)

Frustracja jest przykrym stanem emocjonalnym, kiedy człowiek usiłuje zaspokoić jakąś ważną potrzebę, ale natrafia na przeszkody, których nie może pokonać. Wynikiem tego jest napięcie emocjonalne, które może być wyrażane przez gniew czy złość. To często prowadzi do zachowań agresywnych, tym bardziej u dziecka, które nie ma jeszcze narzędzi, które pomagają rozładować niekorzystne napięcie.

Zachowania agresywne u dziecka mogą być konsekwencją frustracji, spowodowanej brakiem zaspokojenia najważniejszych potrzeb – miłości i bezpieczeństwa. Pojawia się wtedy poczucie krzywdy i silnego napięcia psychicznego. Dziecko, nie mogąc poradzić sobie ze złością, która w nim narasta i nie potrafiąc zareagować inaczej – reaguje agresją.

W domu rodzinnym frustracje u dziecka najczęściej wywołuje:

brak akceptacji i miłości ze strony rodziców;
niedostępność rodzica spowodowana chorobą lub nadużywaniem alkoholu;
brak uwagi, opieki i pomocy w trudnych sytuacjach;
zbyt wysokie wymagania, którym dziecko nie jest w stanie sprostać, wytykanie wad i braków;
spędzanie zbyt dużej ilości czasu przed telefonem, komputerem czy tabletem;
liczne zakazy i nakazy, przesadna dyscyplina, dotkliwe karanie;
nadopiekuńczość;
brak zasad (dziecko wtedy porusza się po omacku i sprawdza, gdzie leżą granice);
brak zdrowej diety – zbyt dużo cukru działa pobudzająco, a to może generować zachowania nieprzewidywalne – w tym agresywne;
nowe sytuacje z którymi dziecko sobie nie radzi, np. rozwód lub pojawienie się rodzeństwa.

Sytuacje wywołujące frustracje w szkole to m. in.:

poczucie niesprawiedliwej oceny;
presja czasowa;
ciągła kontrola, upomnienia i pouczenia;
obawa przed niepowodzeniami;
duża ilość zadań, wymagania nauczycieli, z którymi dziecko sobie nie radzi;
lęk przed naganą;
konfliktowe sytuacje z rówieśnikami;
napiętnowanie odmienności np. fizycznej czy materialnej przez rówieśników.

Agresja jako efekt naśladowania zachowań w otoczeniu (agresja naśladowcza)

Dzieci, które obserwują w domu agresywne zachowania rodziców lub innych osób znaczących, przenoszą te zachowania na rówieśników w przedszkolu, szkole, bądź na podwórku. Widzą agresję i sprawdzają jej skuteczność.

Wzorców takich zachowań mogą również dostarczać media – telewizja czy Internet, do których dzieci mają często nieograniczony dostęp. Zachowania agresywne u bohaterów pozytywnych wywołują potrzebę takich zachowań u dzieci. Może wystąpić również „oswojenie” się z nimi i zobojętnienie na przemoc i krzywdę drugiego człowieka.

Agresja jako środek do osiągnięcia celu (agresja instrumentalna)

Ten rodzaj agresji kształtują indywidualne doświadczenia nabyte przez dziecko. Zachowanie dziecka np. płacz w sklepie lub krzyczenie na inne dziecko ma na celu otrzymanie tego, czego pragnie. Jeśli działania są skuteczne – rodzice ustępują – dziecko uczy się, że agresja to dobre narzędzie do osiągania swoich celów.

Jak sobie radzić z agresją słowną u dziecka – wskazówki dla rodziców

Ucz dzieci nazywać emocje, wyjaśnij w jakich sytuacjach mogą się pojawiać i dlaczego tak się dzieje;
Kary stosuj z rozwagą, gdyż nie uczą one zachowań pożądanych i mogą wywołać u dziecka poczucie, że odbieramy mu prawo do złości lub bezradności;
Zamiast karać, tłumacz, że złość to naturalna emocja, której nie da się w życiu uniknąć; to nie ona jest niepożądana, ale sposoby jej wyrażania, które wyrządzają komuś krzywdę;
Pokaż dziecku alternatywne sposoby wyrażania trudnych emocji;
Dbaj o rozwój empatii u swojego dziecka, czyli zdolności do rozumienia myśli i uczuć drugiej osoby;
Ustal reguły i zasady (bądź inne sposoby na rozładowanie emocji) takie jak darcie kartki, głośne wypowiadanie magicznego słowo (najlepiej długiego), dbaj o to, aby dziecko wiedziało co robić, a czego nie i konsekwentnie przestrzegało tych zasad;
Wyjaśnij, że nie wszystkie pragnienia można zaspokoić, np. gdy dziecko chce drogą zabawkę nie ulegamy pod wpływem krzyku dziecka, proponujemy inne rozwiązania;
Na agresywne zachowania nie odpowiadaj złością lub krzykiem, czekaj aż dziecko uspokoi się i ochłonie, dopiero wtedy podejmij rozmowę o tym, co się wydarzyło;
Zamiast trybu rozkazującego – „przestań”, „uspokój się”, stosuj komunikaty odnoszące się do swoich uczuć, np.” jest mi przykro, kiedy tak do mnie mówisz”;
Staraj się być dla dziecka odpowiednim wzorcem;
Ogranicz oglądanie agresywnych scen (np. w telewizji), tym bardziej w towarzystwie dziecka.

Jak sobie radzić z agresją słowną u dziecka – wskazówki dla nauczycieli

Jeśli dziecko zachowuje się agresywnie, należy podejść i spokojnie, ale stanowczo porozmawiać – to pokaże, że dorosła osoba panuje nad sytuacją. Kłótnie powinny być sprowadzone do płaszczyzny rozmowy, by móc dotrzeć do sedna problemu. Bardzo istotne jest zauważanie emocji dziecka – kiedy krzyczy czy rozrzuca rzeczy, można powiedzieć „widzę, że jesteś bardzo zdenerwowany”. Możesz także zapytać skąd takie emocje w nim się wzięły. Dzięki temu zostanie zauważona jego złość i powód zachowania. Takie działanie pokaże dezaprobatę dla sposobu wyrażania złości, ale nie unieważni jego emocji.

Czytaj także: Jak radzić sobie z agresywnym przedszkolakiem?

Zauważenie emocji u dziecka oraz ich źródła

Należy ustalić wspólnie z dziećmi konkretne, jasne i proste zasady współżycia w grupie tak, aby każde dziecko wiedziało, które zachowania są niewłaściwe i nie będą akceptowane. Takie ustalenia wskazują dzieciom jasne granice, ale także dają poczucie wspólnoty i możliwości współdecydowania. Warto pamiętać, że nauczyciel nie musi podejmować trudnych decyzji w każdej sytuacji problemowej.

Dzieci trzeba nauczyć technik kontroli złości, zaproponować akceptowane formy jej wyrażania, takie które nikogo nie skrzywdzą. Mogą to być np. skrzynia złości, czyli pudełko z gazetami, które można do woli gnieść, krzesło złości, na którym dziecko może usiąść, żeby rozładować emocje, woreczek złości, w którym zamykamy trudne emocje.

Wykorzystaj predyspozycje dziecka

Jeśli dziecko ma potrzebę dominacji i uznania, wychowawca powinien stworzyć mu możliwości pozytywnego zaspokojenia takiej potrzeby, np. pełnienie ważnej funkcji w klasie. Jeśli za swoją pracę doświadczy uznania ze strony nauczycieli i kolegów, trudniej będzie mu wrócić do zachowań aspołecznych.

Poprzez analizowanie różnych sytuacji np. z książek lub filmów, dziecko uczy się przyjmowania perspektywy innych osób i wczuwania się w sytuację osoby poszkodowanej. Fajnym rozwiązaniem może być puszczenie w czasie godziny wychowawczej bajki „W głowie się nie mieści”, która bardzo obrazowo przedstawia, jakie emocje mamy, jak sobie z nimi radzić oraz pokazuje, że wszystkie z nich są potrzebne, ale także to, że trzeba brać odpowiedzialność za swoje reakcje.

Znalezienie przyczyny agresji jest kluczem do złagodzenia trudnego zachowania. Trzeba więc spróbować zrozumieć, dlaczego dziecko jest agresywne i co budzi w nim tak skrajne emocje. Konieczne może być spotkanie z rodzicami i pedagogiem, aby rozważyć jakie mogą być przyczyny agresywnego zachowania dziecka i ewentualną potrzebę pomocy psychologicznej.

Czytaj także: Jak pracować z uczniem z ADHD?

Agresywne dziecko. Gdzie szukać pomocy?

Pierwszym kontaktem powinien w takiej sytuacji być pedagog szkolny. Jeśli mediacje nie działają, można udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Pracują w takim miejscu pedagodzy oraz psycholodzy, którzy mają doświadczenie w pracy z dziećmi, u których występują problemy z agresywnymi zachowaniami. Można także skorzystać ze współpracy z Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej i przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, jeśli dziecko jest w wieku nastoletnim.

Pamiętaj, agresja słowna u dziecka może się przerodzić w stały wzorzec zachowań, a to następnie może się zamienić w przemoc psychiczną. Ważne zatem jest, by reagować.

Zapisz się na nasz newsletter i bądź na bieżąco ze wszystkimi treściami na blogu „Temat: Edukacja” >> ZAPISUJĘ SIĘ