Empatia, czyli współodczuwanie. Dlaczego jest tak ważne?
Czym jest empatia i dlaczego jest ważna?
Empatia to umiejętność rozpoznawania i współodczuwania stanów psychicznych innych ludzi. Jest to zdolność do stawiania się w sytuacji innej osoby, doświadczania wydarzeń i emocji, np. smutku lub radości, w taki sposób, w jaki doświadcza ich ta osoba – bez mieszania z własnymi emocjami i odczuciami.
Psychologowie wyróżniają dwa rodzaje empatii – empatię emocjonalną i poznawczą
Empatia emocjonalna to współodczuwanie emocji innych osób i rozumienie ich przyczyn. Natomiast empatia poznawcza to zdolność do odczytywania sposobu myślenia drugiego człowieka i możliwość widzenia świata jego oczami.
Oba te rodzaje emocji nie zawsze występują jednocześnie u tej samej osoby. Można rozumieć czyjeś stanowisko i spostrzeganie rzeczywistości, ale nie angażować się w emocje tej osoby. Można też współodczuwać emocje drugiego człowieka, ale nie potrafić patrzeć na rzeczywistość z jego perspektywy.
Waga empatii w życiu społecznym
Ludzie empatyczni dobrze rozumieją swoje emocje i rozpoznają stany psychiczne innych. Dzięki temu lepiej rozumieją zależności społeczne i relacje interpersonalne. Świadomość uczuć innych i zdolność do dostrzegania podłoża wyznawanych przez nich wartości powoduje, że potrafią dobrze wczuć się w konkretne sytuacje. Właściwy poziom empatii ułatwia weryfikowanie własnych poglądów oraz szybsze i skuteczniejsze rozwiązywanie konfliktów. Powoduje, że łatwiej jest nam przyznać się do własnych błędów i wybaczać innym. Empatia ogranicza występowanie zachowań agresywnych i zapobiega występowaniu obojętności wobec drugiego człowieka.
Czytaj także: Inteligencja emocjonalna dzieci, czyli jak rozwijać kluczowe umiejętności miękkie
Osoby wykazujące wysoki poziom empatii poznawczej są tolerancyjne i łatwiej komunikują się z ludźmi pochodzącymi z różnych grup kulturowych. Wynika to z tego, że są w stanie zrozumieć i przystosować się do założeń innego systemu wartości. Nie osądzają i nie odrzucają napotkanych różnic, ale akceptują je i szanują. Doceniają różnorodność kulturową, dzięki której świat jest dla nich miejscem bardziej interesującym. Są też w stanie dostrzec krzywdzący wpływ niesprawiedliwych stereotypów na ludzi odmiennych kultur i narodowości.
Jakie czynniki wpływają na naszą empatię?
Poziom empatii u danego człowieka zależy od trzech grup czynników: predyspozycji biologicznych, psychologicznych i środowiskowych.
- Predyspozycje biologiczne to materiał genetyczny, który dziedziczymy po swoich przodkach. Przychodzimy na świat zaprogramowani na określony poziom empatii, a zgodnie z naukowymi badaniami, predyspozycje biologiczne odpowiadają za ten poziom nawet w 50 procentach.
- Predyspozycje psychologiczne to druga równie ważna grupa czynników. W tym przypadku na poziom empatii wpływają otrzymane w dzieciństwie wzorce oraz relacje panujące w rodzinie. Dzieci wychowane w poczuciu odpowiedzialności za drugiego człowieka i świadomości konsekwencji swoich czynów będą miały większą empatię niż te, które nie zostały tego nauczone.
- Trzecia grupa to czynniki środowiskowe, czyli te, które kształtują nas przez całe życie.
Poziom empatii może więc zmieniać się wraz z wiekiem, pod wpływem środowiska, w którym przebywamy i które przekazuje nam panujące w nim i akceptowane wzorce zachowań.
Jak wytłumaczyć dziecku, czym jest empatia i jak ją rozwijać?
Badania przeprowadzone w latach 70. XX w. na grupie dzieci w wieku od 3 do 8 lat wykazały, że nawet 3 letnie dzieci są świadome, że inni ludzie mają uczucia, które zależne są od danej sytuacji. Potrafią też prawidłowo identyfikować emocje tj. radość, strach, smutek, złość. Należy jednak pamiętać, że oczywiście im dzieci są starsze tym lepiej sobie z tym radzą.
Może Cię zainteresować: Czytanie fikcji rozwija empatię uczniów i niweluje stereotypy
Mimo, że poziom empatii aż w połowie zależy od genów, które otrzymaliśmy od naszych przodków, to można się jej nauczyć. Wzorce, które przekazują nam rodzice, relacje z nimi i styl więzi, to bardzo istotne czynniki kształtujące poziom tej ważnej cechy.
Dobre relacje to podstawa
Zadbanie o właściwe relacje z dzieckiem, poświęcenie mu odpowiedniej ilości uwagi, zaspokojenie jego potrzeb emocjonalnych i fizycznych, to najważniejsze w budowaniu empatii. Warto zadbać o dobrą komunikację z dzieckiem na co dzień, interesować się jego różnymi przeżyciami, spokojnie rozmawiać o tym, co myśli i czuje, i z czego może to wynikać. Dziecko powinno mieć świadomość, że jest kochane i akceptowane takie, jakie jest oraz że rodzice szanują jego cechy i indywidualne predyspozycje.
Kształtowanie empatii to również uczenie nazywania i przeżywania stanów emocjonalnych. Warto pomagać dziecku w rozróżnianiu i nazywaniu uczuć oraz emocji, pozwalać je wyrażać i podpowiadać, jak robić to prawidłowo. Pomagać radzić sobie z emocjami trudnymi, takimi jak: gniew, złość, lęk czy smutek i odróżniać emocje od działania. Warto tłumaczyć dziecku, że nawet te negatywne emocje są bardzo ważne i potrzebne. Pamiętajmy, że złość nie jest niewłaściwą emocją. Jednak pod jej wpływem nasze zachowanie wobec innych jest nieodpowiednie.
Uczenie przez naśladowanie
Dzieci, zwłaszcza te młodsze, bardzo sprawnie naśladują postawę, mimikę, gesty a także zachowania rodziców i opiekunów. Wyczuwają stany emocjonalne i potrafią się do nich dostroić – stają się podobnie zestresowane czy zniecierpliwione. Naśladują też postawy rodziców wobec siebie i wobec innych ludzi. Uczą się wówczas, jak komunikować się z innymi ludźmi i jak reagować na zachowania i uczucia innych osób. Dlatego, aby rozwinąć w dziecku empatię, sam dorosły powinien być empatyczny – w przeciwnym razie przekazanie odpowiednich wzorców może być trudne. Dziecko dostrzega, czy rodzic potrafi być pomocny, czuły i wrażliwy na uczucia innych, czy przeciwnie, zachowuje się wobec nich obojętnie lub w sposób, który rani innych, zasmuca, sprawia ból. Dziecko takie sposoby funkcjonowania powiela w swojej codzienności. Wzorce zachowań, których uczy się od swojego otoczenia, bardzo szybko się u niego utrwalają.
Empatię ćwiczymy w codziennych sytuacjach
Okazję do rozwijania empatii u dziecka można znaleźć na każdym kroku, w zwykłych codziennych sytuacjach. Można zaproponować przeprowadzenie starszej osoby przez ulicę, ustąpienie miejsca w autobusie, czy choćby pomoc sąsiadce w niesieniu zakupów. Można też podpowiedzieć jak okazać wdzięczność lub podziękować jeśli ktoś był dla nas miły, serdeczny, pomocny, albo jak przeprosić za własne złe zachowanie.
Ucząc dziecko empatycznych zachowań, warto też stawiać je w sytuacji drugiego człowieka. Jeśli dziecko zachowa się wobec kogoś nieodpowiednio można zadać pytanie – jak ty byś się poczuł, gdyby ktoś tak się wobec ciebie zachował? Trzeba pokazać dziecku, że jeśli zrobi coś złego, może sprawić komuś przykrość, ból, czy wywołać u niego smutek.
Czasami zdarzy się tak, że małe dziecko chce pomóc, pocieszyć osobę, której zdarzyło się coś niemiłego, ale robi to w sposób nieadekwatny i niekoniecznie bierze pod uwagę potrzeby tej osoby. Takie starania zawsze trzeba docenić. Ważne jest, aby okazać wdzięczność dziecku za jego chęć niesienia pomocy, a przy okazji można wyjaśnić, co czuje cierpiąca osoba i co jeszcze można w zaistniałej sytuacji zrobić.
Czy warto rozwijać u dziecka empatię – z pewnością tak! Dzięki temu wychowamy wrażliwego i pomocnego człowieka. Jest to umiejętność, dzięki której nasza pociecha będzie miała lepsze relacje z rówieśnikami. Będzie jej łatwiej nawiązywać przyjaźnie, lepiej odnajdzie się w trudnych sytuacjach. Wszystko to sprawi, że w przyszłości będzie zdolna do stworzenia dojrzałego związku z druga osobą.
Czytaj także: Empatia to klucz do sukcesów w nauce. Uczniom warto ją wpajać
